Akışkan kontrolü uygulamalarında çok sık olarak kullanılan kelebek vana, bu ismi disk (klape) ve milin kombinasyon şeklinden almaktadır. Basit yapılı, hafif ve az yer kaplayan kelebek vanalar, bu özellikleriyle tercih edilir olmuşlardır. Uygulamaya ve akışkan türüne bağlı olarak kelebek vanaların yapısındaki malzemeler değişkenlik gösterebilir.
Kelebek vanalar özellikle su ve sıcak su tesisatlarında kullanılmaktadır. Bununla birlikte basınçlı hava, katı partiküller içeren akışkanlar ile toz ya da korozif akışkanlar için de tercih edilen vana çeşitleridirler. Basit bir tasarıma sahiptirler. Gövde, disk, mil ve sızdırmazlık elemanından teşkil edilmektedirler. Kelebek vanalarda disk, dikey eksen boyunca mil ile desteklenmektedir. Disk malzemesi paslanmaz çelikten üretilebildiği gibi sfero ya da bronz döküm olarak da üretilebilir. Daha çok paslanmaz çelik tercih edilmektedir zira bu uzun ömürlülük ve korozif akışkana dayanıklılık sağlar. Vana mili ise kesinlikle paslanmaz çelikten olmalıdır. Kelebek vanalarda kullanılan sızdırmazlık elemanı malzemesi ise genelde EPDM’dir. Ancak akışkan ve maruz kalınacak sıcaklık değerlerine göre farklı malzemeler de tercih edilebilir.
Montaj yöntemleri
Kelebek vanaların borulara montajında farklı yöntemler kullanılır:
Wafer Bağlantı: İki flanş arasına monte edilir. Hat sonlarında kullanılmaz.
Lug Bağlantı: Kelebek vananın üzerinde lug denilen bağlantı kulakları vardır. Bu kulakların içi dişlidir. Lug kelebek vanada flanş delik adeti kadar kulak vardır. Lug kelebek vanalar, hat sonlarında kullanıldığı gibi tesisatın her noktasında da kullanılır.
Flanşlı Bağlantı: Daha çok büyük çaplarda (DN300 ve yukarısı) kullanılır.
Kontrol yöntemleri
Kelebek vanalar manuel olarak kontrol edilebildiği gibi bir aktüatör yardımıyla da idare edilebilir. Manuel kelebek vanalar, kollu ve dişli kutulu olarak iki ayrı türde imal edilmektedirler. Kollu kelebek vanalar DN50 (2″) – DN150 (6″) arasında kullanılabilir. DN200 (8″) ve daha büyük ölçülerde açıp kapama kolaylığı açısından dişli kutulu kelebek vanalar kullanılmalıdır. Aktüatörlü kelebek vanalar içinse elektrikli ve pnömatik olarak iki ayrı türde aktüator kullanılabilmektedir.
Kullanım alanları
Kelebek vana oldukça geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bunlara örnek olarak, su ve atık su tesisatları ile arıtma tesisleri, yangın söndürme tesisatları, enerji istasyonları, kompresör hatların, klima santralleri, ısıtma-soğutma hatları, kimya ve petrokimya tesisleri, gemicilik, gıda ve kâğıt sanayileri sayılabilir.
