Pompa Sistemleri : Eko Tasarım’da güncel gelişmeler

Hamdi Nadir Tural-İş Geliştirme Müdürü-Standart Pompa

Eko tasarım, bir ürünün tasarımından kullanımına, yok olmasına ve geri dönüşümüne kadar olan sürecini kapsayan bir yaklaşımdır. Çevre bilinci her zaman ön planda tutularak en az enerji ile maksimum faydayı sağlamak adına eko tasarım süreci başlamıştır.

Eko tasarım yönetmeliği Avrupa’da ilk yayınlandığı 2005 (2005/32/EC) yılından bu yana, saha uygulamalarında ve standartların oluşturulmasında elde edilen tecrübelerle değişimlere uğramış, yeşil enerji politikaları ve 2020, 2030 ve 2050 hedefleri kapsamında genişletilmiş ve daha kapsayıcı hale gelmiştir.

Avrupa Birliği tarafından çıkarılan 2009/125/EC sayılı direktif, eko tasarımla ilgili çıkan en güncel belgedir ve ürün gruplarına göre ayrı ayrı regülasyonlarla uygulanmaktadır.

Türkiye’de söz konusu bu AB direktifi, Bilim, Sanayi ve Teknoloji bakanlığının düzenlemesiyle “Enerji ile ilgili ürünlerin çevreye duyarlı tasarımına ilişkin yönetmelik” adıyla 7 Ekim 2010’da yayınlanarak iç hukuka aktarılmıştır.

Yapılan standartlaşma çalışmaları ve ekotasarım yönetmeliğinin uygulama ayağı olan tüzük ve düzenlemeler zamanla evrilerek tekil komponent yaklaşımından “sistem yaklaşımına” doğru ilerlemiştir. Burada amaç sistemin, alt komponentleri ve çalışma koşulları sebebiyle oluşan farklı yük profilleri karşısında en verimli halde tasarlanmasını sağlamaktır.

Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımına İlişkin Yönetmelik

Amacı: Enerji ile ilgili ürünlerin piyasaya arz edilebilmesi veya hizmete sunulabilmesi için, bu ürünlerin tasarımında uyulması zorunlu şartların çerçevesini belirlemek ve enerji verimliliğini, çevre koruma düzeyini ve enerji arz güvenliğini artırarak sürdürülebilir kalkınmaya katkıda bulunmak.

Kapsama giren ürünler: Kullanım sırasında enerji tüketimi üzerinde etkisi bulunan ürünler.

• Enerji-kullanan ürünler (EuPs): Enerji kullanan, üreten, aktaran veya ölçen ürünler (elektrik, gaz, fosil yakıt) su kaynatıcısı, bilgisayar, televizyon, çamaşır/bulaşık yıkama makinesi ve ampul gibi tüketici ürünleri ve endüstriyel havalandırma, endüstriyel fırınlar, transformatörler gibi endüstriyel ürünler.
• Enerjiyle ilgili diğer ürünler (ErPs): Enerji kullanmak durumunda olmayan ancak direk veya dolaylı olarak enerji tüketimi üzerinde etkisi bulunan ürünler ve dolayısıyla enerji tasarrufuna katkı verecek ürünler. Örneğin: Pencere, yalıtım malzemesi veya duş başlığı/musluk gibi banyo aksesuarları.
• Yönetmelik kapsamındaki ürünlerin piyasaya arz edilebilmesi veya hizmete sunulabilmesi için, ilgili uygulama tebliğlerinde yer alan şartları karşıladıklarına dair “CE” işaretini taşımaları zorunludur.
• İlgili uygulama tebliğlerinin hükümlerine uygun olduğuna dair “CE” işareti taşıyan ürünlerin, EK (I)’in birinci bölümünde yer alan çevreye duyarlı tasarım parametrelerine ilişkin şartları karşıladığı kabul edilir ve piyasaya arzı veya hizmete sunulması yasaklanamaz.

Yönetmelik ve Düzenlemeler

Eko tasarım yönetmeliği Avrupa’da 2020 itibari ile su pompaları için 40TWh, sirkülatörler için de 24TWh elektrik tasarrufunu hedeflemektedir. Bu şekilde Avrupa’da 2020’de karbon salınımının 29 milyon ton azalması tahmin edilmektedir. Eko tasarım yönetmeliği bu kapsam altında, ürünlerin enerji tüketimi ve tasarruf potansiyelleri ile ilgili yasal düzenlemeleri içermektedir.

Avrupa 2020 hedefleri doğrultusunda belirlenen maddeler;

• AB sera gazı emisyonlarını en az %20 azaltmak
• AB’nin enerji portföyünde yenilenebilir enerjinin payının %20’ye yükseltilmesi
• Enerji verimliliği yoluyla enerji tüketiminin %20 azaltılması

Düzenlemeler ürünlerle ilgili ulaşılması gereken minimum verim sınıflarını belirtmektedir. Şu anda güncel olan 3 düzenleme, geliştirilme aşamasında olan 2 düzenleme bulunmaktadır.

Güncel Düzenlemeler;

Su Pompaları – EU 547 / 2012 Düzenlemesi

Su pompaları için gerekli minimum verimlilik değerleri:

MEI (Minimum efficiency index – Minimum verim indeksi )

1 Ocak 2013’den itibaren MEI≥ 0,1

1 Ocak 2015’den itibaren MEI≥ 0,4

Sirkülatörler – EU 622 / 2012 (Eskisi EU 641 / 2009) Düzenlemesi

Sirkülatörler için gerekli minimum verimlilik sınıfları:

EEI (Energy efficiency index – Enerji verimlilik indeksi)

1 Ocak 2013’den itibaren EEI≥ 0,27

1 Ocak 2015’den itibaren EEI≥ 0,23

Elektrik Motorları EU 4 / 2014 (Eskisi EU 640 / 2009) Düzenlemesi

Elektrik motorları için geçerli olan verim indeksleri;

1 Ocak 2015’den itibaren en az IE3 veya Frekans invertörlü IE2 (P = 7,5 kW – 375 kW)

1 Ocak 2017’den itibaren en az IE3 veya Frekans invertörlü IE2 (P = 0,75 kW – 375 kW)

Geliştirme aşamasında olan düzenlemeler:

Atık su pompaları – ENER Lot 28

Büyük su pompaları – ENER Lot 29

Elektrik Motorları ve Sürücüler – ENER Lot 30

Genişletilmiş Ürün Yaklaşımı – EPA Working Group

Kaynaklar

• IEC 60034-30-1 Rotating electrical machines Part 30-1: Efficiency classes of line operated AC motors (IE code)
• EC 641/2009 Komisyon Yönetmeliği, Brüksel: Avrupa Komisyonu, 2009.
• EU 547/2012 Komisyon Yönetmeliği, Brüksel: Avrupa Komisyonu, 2009.
• EN 50598-2 Güç sürücü sistemler ve motor yol vericileri için enerji verimliliği endeksleri, CENELEC, 2014.
• EN 50598-1 Genişletilmiş ürün yaklaşımı ve yarı analitik model kullanılarak motorla tahrik edilen uygulamalarda enerji verimliliği endekslerinin belirlenmesi için prosedürler, CENELEC, 2014.