Madenlerde koyulaştırma, posadaki su oranının posanın hala akıcı ve pompalanabilir kalacağı kıvama kadar azaltılması işlemidir. Genel olarak ham çamur tikinere (koyulaştırıcı) merkezden beslenmektedir. Tanka flokülant dozajlanmasıyla belli bir çökelme hızında katı partiküller tank tabanına oturur. Tabanda yer alan sıyırıcı paletler ile posa tank merkezindeki çukura itilir ve buradan susuzlaştırma için emilir. Atık su tesislerinde olduğu gibi maden proseslerinde de sıkça kullanılan bu yöntem; atık yönetimi, suyun prosese geri kazanımı ve cevherin susuzlaştırılıp yoğunlaştırılması için önemli bir uygulamadır. Bu sebeple işletme performansı için önemli bir konuma sahiptir.
Tikiner prosesinde, prosesin nasıl çalıştığını gösteren, doğru ve güvenilir bir şekilde ölçülmesi gereken çok sayıda kritik parametre bulunmaktadır. Hidrolik basınç, çökmüş battaniye tabakasının yüksekliği, çökmüş battaniye tabakasının kütlesi, alt çıkış yoğunluğu, alt çıkış akış oranı, taşma bulanıklığı ve kuru katı besleme oranı bu kritik ölçüm noktalarından bazılarıdır. Verimli bir tikiner prosesi elde etmek için tüm bu verilerin izlenmesi ve kontrol edilmesi işletmeler için zorunluluk halini almıştır. Şekil 1’de de görüldüğü üzere en iyi sonucu elde edebilmek ve tikiner prosesini optimize edebilmek için Endress+Hauser olarak geniş ürün portföyümüz ile müşterilerimize entegre ve paket bir çözüm sunabilmekteyiz. Prosesteki her nokta için farklı gereksinimler ön plana çıkmakta ve dolayısıyla da farklı ölçüm prensiplerine ihtiyaç duyulmaktadır. Ölçüm noktaları ve burada kullanılan enstrümanlar hakkında uygulama detayları yazının bundan sonraki kısmında yer almaktadır.
Hidrolik basınç, hidrolik palet sürücülerde çıkış hattının tıkanması ya da yetersiz alt çıkış pompalama oranı gibi proses problemlerini izlemek için ölçülmektedir. Böyle durumlarda ya sistem kapatılır ya da daha düşük tork değeri için palet yükseltilir. Bu ölçüm Cerabar M/S basınç transmiteri ile gerçekleştirilmektedir. Battaniye yüksekliği çökmüş katı miktarını gösterdiği için öncelikli ve en değerli parametredir. Bu yükseklik bilgisi analiz edilerek flokülant dozajlama miktarını değiştirmek üzere gönderilir. Bu ölçüm için temizlik aparatlı Turbimax CUS71 dalgıç ultrasonik seviye sensörü kullanılmaktadır. Tikiner içindeki çökmüş katı miktarının raporlanması bu katının artışına duyarlı olan basınç transmiteri ile gerçekleştirilir. Sensör çökmüş katı miktarını sabit tutmak için pompanın hızını kontrol etmek üzere alt çıkış hattının konik bölgesine takılır. Doğrudan bu çamur medyasıyla temas halinde bulunan sensör yüzeyleri aşındırıcı partiküllere dirençli olmalı ve sensör üzerinde oluşan yapışkan birikmelerden düzenli olarak temizlenmelidir.
Nihai katı madde yüzdesini kontrol etmek amacıyla alt çıkış hattının üzerine temassız radyometrik yoğunluk ölçer monte edilir. Dengeli operasyonun sürdürülmesi ve tikinerin çıkışında posa birikmelerinden kaçınmak için alt çıkış hattı yoğunluğunun ölçülmesi önem arz etmektedir. Tikinerden çıkan ve atığa gönderilen posanın toplam hacimdeki kuru katı madde kütlesi hacimsel ölçüm sağlayan elektromanyetik debimetre Promag 55S’in radyometrik yoğunluk ölçer Gammapilot ile haberleşmesini sağlayarak gerçekleştirilmektedir. Taşma hattından çıkan suyun kalitesinden ve netliğinden emin olmak için bulanıklık ölçer Turbimax CUS51 ile taşınan katı partikülleri takip edilmektedir. Ayrıca flokülant dozaj kontrol döngüsüne ileri besleme sinyali göndermek amacıyla tikiner besleme hattının üzerine Promag 55S ve CUS51 monte edilebilir. Alınan katı madde miktarıyla tanka girmesi planlanan bu miktara göre flokülant dozaj miktarı ayarlanabilir. Bu proses için en önemli parametrelerden biri flokülant dozaj miktarıdır dersek yanlış yapmış olmayız. Bu sebeple bu ölçüm yüksek hassasiyetli coriolis prensiple çalışan Promass 80H ya da Dosimass ile gerçekleştirilmektedir.
Yukarıda anlatılan tüm bu parametre takip ve kontrolleri sayesinde daha güvenli, daha verimli, öngörülebilir ve sürdürülebilir bir tikiner prosesi elde edilmiş olur. Bu prosesin maden işletmeleri için önemi düşünüldüğünde, bu konuda verimi yükseltecek yatırımların artarak devam edeceği beklenmektedir.
Cem Ozen
Endüstri Yöneticisi
